Inną wspólną cechą spośród całego ich szeregu zdefiniowanego przez Susan Leigh Star w The Ethnograpgy of Infrastructure jest zyskiwanie widoczności w momencie rozpadu: „niewidzialność infrastruktury niknie wraz z jej rozpadem”1.
W czasach naznaczonych przez trwające ludobójstwo, wojny, kryzys klimatyczny i migracyjny, wzrost autorytaryzmów i prawicowego populizmu oraz pandemie, infrastruktury stają się coraz widoczniejsze – z tego prostego powodu, że coraz bardziej niszczeją.
Jest to również wyraźne w przestrzeniach cyfrowych – wielu badaczy z różnych dyscyplin wskazywało na konieczność przemyślenia (cyfrowych) infrastruktur. Pojęcie gównowacenia zaproponowane przez Cory’ego Doctorowa opisuje stopniowy upadek platform cyfrowych wraz z ich zwrotem od priorytetyzowania użytkowników do maksymalizacji zysku. Ten proces jest ściśle powiązany z cyfrową infrastrukturą, zwłaszcza w zakresie jej scentralizowania w rękach wielkich korporacji. Taka kontrola pozwala na monopolistyczne praktyki jak zamykanie użytkowników w konkretnych ekosystemach, zawyżanie ceny własnych usług i manipulowanie algorytmem w celu promocji płatnych treści. Kiedy platformy priorytetyzują zyski, niszczą jakość publicznych dóbr cyfrowych i przekierowują zasoby z dala od otwartego oprogramowania i zdecentralizowanych alternatyw. Środowiskowy wpływ zgównowaconych platform jest również znaczący, jako że ich działania oparte na danych wywołują niezrównoważony rozwój infrastruktury. W dalszej kolejności społeczeństwo staje się coraz bardziej zależne od systemów opartych na zyskach w wymiarze koniecznych usług, co podważa ich powszechną dostępność i stabilność. Odpowiedź na gównowacenia wymaga przemyślenia cyfrowej infrastruktury w celu priorytetyzacji decentralizacji, publicznych inwestycji i uczciwego zarządzania, które służy użytkownikom i wspólnemu dobru, a nie interesom korporacji.
Prace Mel Hogan, szczególnie dotyczące polityki centrów danych i infrastruktury2 pomagają skontekstualizować sposób, w jaki cyfrowe przestrzenie są często zarządzane przez monopole oparte na obserwacji, wykluczeniu i wyzysku. Badania Hogan podkreślają konieczność przemyślenia cyfrowych infrastruktur i ich materialności z feministycznej, antykolonialnej perspektywy i domagają się rozważenia, kto kontroluje te systemy i kto czerpie z nich zysk, skupiając się m.in. na ogromnym koszcie środowiskowym i konsumpcyjnym, jakich wymagają do funkcjonowania cyfrowe infrastruktury AI.
Kolektywna wyobraźnia nieuchronnie fiksuje się na apokaliptycznych wizjach upadku, w których nasze poczucie sprawczości jest ograniczone przez pesymizm. Czy w zamian można by dostosować się do nadchodzącego upadku bądź katastrofy? 3Czy możliwe jest współprojektowanie tejże katastrofy? Albo pomyślenie na nowo istniejących infrastruktur i ich alternatyw?
Wydaje się, że teraz bardziej niż kiedykolwiek potrzebujemy nowych infrastruktur, które pozwolą wyobrazić sobie alternatywne przyszłości – odporne, sprawiedliwe i zakorzenione w etyce relacyjnej. W tym kluczowym przecięciu przyszłość nie może jawić się jedynie jako ustalony cel, ale jako wielość powiązanych ścieżek kształtowanych przez systemy, które priorytetyzują współzależność, ekologiczną odpowiedzialność i inkluzywność. Możliwe przyszłości, w których ludzie, maszyny, rośliny, zwierzęta ludzkie i nie-ludzie współegzystują w nieantropocentrycznym zrozumieniu świata. Czy jest to w ogóle możliwe?
W moich artystycznych i badawczych działaniach4 ten rodzaj pytań stale pojawiał się w formie instalacji multimedialnych z infrastrukturą jako niezmiennym punktem odniesienia – jako przestrzeń lub koncepcja do odzyskania i ponownego przemyślenia na rzecz wspólnotowych opowieści, budowania zaufania i wspierania relacyjności. Podejrzewam, że skłonność do poetyckiego przemyśliwania i redefiniowania infrastruktur wynika z mojego doświadczenia urodzenia, dorastania, wykształcenia i wkraczania na rynek pracy na europejskich peryferiach, w Grecji, w kraju dotkliwie doświadczonym przez ówczesny kryzys ekonomiczny, naznaczony upadającymi systemami i infrastrukturami, wciąż borykający się z ich trwałymi efektami.
Te instalacje multimedialne poszukują redefinicji infrastruktury poza zwykłą łącznością i funkcjonalnością, szukają raczej dzielonego ekosystemu, w którym lokalne narracje i planetarne systemy i inteligencje łączą się w scaloną, wytrzymałą całość.
W następnych akapitach przybliżę w zarysie niektóre z tych instalacji redefiniujących infrastruktury w stronę struktur, które nazwać można kontrinfrastrukturami, stawiającymi w centrum użytkownika 5, albo infrastrukturami afektywnymi, zdolnymi do zapewnienia przestrzeni dla wielkości i oporu6.
Zdjęcie: The Aegean Datahaven A cooperative platform in the Archipelago. Screenshot strony internetowej 2017 ©Kyriaki Goni
The Aegean Datahaven A cooperative platform in the Archipelago [Egejska przystań danych – kooperatywna platforma w archipelagu], projekt rozpoczęty w 2017 roku dostarcza znaczącego kontrapunktu do korporacyjnych infrastruktur cyfrowych, które dominują dzisiejszy świat. Praca jest w zasadzie samą platformą kooperatywną, która przedstawia się poprzez stronę internetową, antymanifest i serię szkiców przypisanych podróżnikom z epoki. Umiejscowiona w 2082 roku wyobrażona platforma kooperatywna założona została przez sojusz niektórych wysp archipelagu egejskiego, które połączyły siły w oporze przeciw wyzyskiwaniu danych osobistych i korporacyjnej własności nad wspólnymi dobrami i Chmurą. Ta wizja konfrontuje scentralizowany charakter cyfrowej suwerenności zdominowanej przez technologiczne molochy szukające zysku w osobistych i zbiorczych danych użytkowników z całego świata. W Aegean Datahaven wyspy tworzą kooperatywną sieć, każda jest połączona z innymi i szerszym światem, ustanawiając nową formę suwerenności – zakorzenioną w akcji kolektywnej, kooperacji i wspólnotowym oporze.
Wyspy Egejskie, długo powiązane ze sobą mitem, kulturą i dzieloną historią, stają wobec społecznych i ekonomicznych nacisków, na które odpowiedzieć mogą jedynie poprzez solidarność i wzajemne wsparcie. W tej spekulatywnej przyszłości Aegean Datahaven oferuje alternatywę dla systemów wyzysku, które pragną utowarowić dane i wydobyć wartość z prywatnych i kolektywnych informacji. Projekt podważa dominujące koncepcje tożsamości, geografii i władzy poprzez wytwarzanie nowych topologii i sieci, które decentralizują kontrolę i wzmacniają suwerenność kolektywu nad agendą korporacyjną. Poprzez ponowne wyobrażenie regionu śródziemnomorskiego w formie kooperatywnej platformy cyfrowej, Aegean Datahaven jest wizją świata, w którym infrastruktura nie jest narzędziem dominacji, ale mechanizmem kolektywnego umocnienia i oporu przeciw korporacyjnemu kolonializmowi ery cyfrowej.
W tekście Challenging Infrastructures: Alternative Networking & the Role of Art Daphne Dragona opisuje artystyczne praktyki składające się na kontrinfrastruktury 7 i oddolne ruchy. Dzielone sieci offline, taktyczne tryby łączenia, zabawowe topologie składają się na kontrpraktyki i tryby zrozumienia umieszczające użytkownika w centrum, pozwalając na odzyskanie kontroli nie tylko nad danymi, ale również nad przepływami informacji, łącznością i infrastrukturami.
Image: The Aegean Datahaven A cooperative platform in the Archipelago. Screenshot strony internetowej 2017 ©Kyriaki Goni
Dragona pisze: „[…] Aegean Datahaven (2017) komentuje obecną suwerenność Chmury i wyobraża sobie ‘zdecentralizowaną sieć niewielkich, w pełni zrównoważonych, zależnych od klimatu centrów danych’. Strona i seria szkiców pomagają w opowiedzeniu historii nowej formy ‘lokalnej, tradycyjnej platformy koooperatywnej’, w której mieszkańcy małych egejskich wysp zarządzają centrami danych, a użytkownicy mają możliwość przechowywania i dzielenia się cyfrowymi informacjami bez opierania się na korporacyjnych Chmurach. Goni wyobraża sobie sieć, w której topologia centrów danych i topografia wysp spotykają się, a budowanie nowych infrastruktur wspiera lokalną ekonomię, ale także, co ważne, szanuje środowisko naturalne; autorka spekuluje na temat potencjału nowych ekologii opartych na współistnieniu ludzkich i nie-ludzkich elementów, kultury i natury. Aegean Datahaven, jakkolwiek utopijne jako scenariusz, podkreśla, jak cyfrowa suwerenność i neutralność sieci mogą być osiągnięte przez świadomość i kolaborację pomiędzy rdzennymi mieszkańcami wysp, ludźmi, którzy porzucili miasta, i byłymi migrantami”8.
Zdjęcie: Otwarcie węzła Sieci Zaufania na Wyspie Tilos 2018 ©Kyriaki Goni
Idea sieci i łączności niesiona przez wyspiarskość została w mojej pamięci i rok później zaprezentowałam kolejną instalację multimedialną – Sieci zaufania (Networks of Trust) (2018)9. Instalacja działa jako alegoria dla początków sieci na archipelagu egejskim i Morzu Śródziemnomorskim, łącząc ze sobą przeszłe i współczesne narracje o połączeniu i współegzystencji.
Na instalację multimedialną składają się Poemat narracyjny o początkach „Sieci zaufania” (Poem of the Origin of 'Networks of Trust’), offline’owa sieć Nomadyczne węzły(Nomadic Nodes), Flaga „Sieci zaufania” (Flag of the 'Networks of Trust) i Schemat „Sieci zaufania” (Diagram of the 'Networks of Trust’).
Wędrując po jednej z egejskich wysp odwiedziłam jaskinię, w której odnaleziono skamieliny karłowatych słoni. Paleontolog pracujący w okolicy poinformował mnie o tych odkryciach. Zgłębianie tematu poprowadziło mnie do napisania Poemat narracyjny o początkach „Sieci zaufania”, którego narracja w zamyśle prowadzona była przez nałożone na siebie skamieliny słoni i system sztucznej inteligencji. To jest punkt startowy dla instalacji multimedialnej.
Kluczowa część instalacji to Nomadyczne węzły. Są one offline’owe, wykorzystują technologie P2P i IPFS (międzyplanetarny system plików) i stanowią przestrzeń rozproszonego magazynowania danych opornego na potencjalną cenzurę i kontrolę, co tworzy bezpieczną przestrzeń dla partycypacji i dzielenia się.
Nomadyczne węzły można aktywować na dwa sposoby. Po pierwsze – poprzez udział publiczności podczas wizyty na wystawie. Widzowie są zaproszeni do podłączenia swoich urządzeń do Nomadycznego węzła i wpisania krótkiej, wyobrażonej historii o możliwych przyszłościach ich regionu, głównie w kontekście kryzysu klimatycznego, migracji oraz pozytywnych i negatywnych implementacji technologii.
Po drugie – Nomadyczne węzły są aktywowane przez zebrania aktywacyjne. W tych zebraniach, które nazywam aktywacjami, mieszkańcy miasta zaproszeni zostają do udziału w zbiorowym snuciu opowieści o obecnej przyszłości ich miasta. Zapoznawszy się z podstawami narracji, pisania kreatywnego i tworzenia światów, mogą uczestniczyć w budowaniu tej przyszłości i dzieleniu się własnymi historiami. Kiedy węzeł nomadyczny został aktywowany podczas drugiego Biennale Warszawa, dyskutowaliśmy z uczestnikami o ich mieście w lokalnym i globalnym kontekście. Jakie będzie życie w Warszawie za 20 lub 50 lat? Jakie istnieją lęki, potrzeby i nadzieje na możliwą przyszłość? Czy istnieje technologia albo przedmiot nieodzowny dla tej przyszłości? Jak będzie w przyszłości wyglądać migracja gatunków i kryzys klimatyczny? Jakiej przyszłości chcą uczestnicy? Stworzone historie zostały spisane i od tego momentu przechowywane są w węźle, razem z innymi historiami od innych osób z innych miejsc.
Poprzez fikcję i narrację jako metodę budowy wspólnoty, praca zaprasza uczestników do dołączenia historii o odbudowie i wzmocnieniu, w ten sposób poszerzając możliwości dla usieciowionej przyszłości. Tak wdrożona zostaje infrastrukturalna zmiana potrzebna w naszym coraz bardziej rozbitym i spolaryzowanym świecie – w ramach której sieci budowane są na zaufaniu, kooperacji i współodpowiedzialności, a wyspy nie są odizolowane, ale głęboko połączone ze sobą i z globalną całością.
Warto zaznaczyć, że żadne dane osobiste nie są przechowywane w węźle. Kiedy historia zostaje dodana, jedynie nazwa miasta, w którym ją załadowano, jest zapisana. Historie dzielące węzeł podróżują wraz z nim i stają się elementem instalacji. Historie z węzłów Sieci zaufania pozostają dostępne jedynie w ich pobliżu i są indeksowane jako zaszyfrowane na stronie achipelago2092.xyz
W Sieciach zaufania taki relacyjny model odbija się w zdecentralizowanych węzłach i wspólnotowej narracji. Tworząc przestrzeń dla lokalnych historii, węzły zachęcają do oddolnego podejścia do infrastruktury, które szanuje wiedzę i pamięć wspólnoty. Ta metoda łączy się z rdzennymi praktykami sprawowania pieczy, gdzie narracje, rytuały i zlokalizowana wiedza stają się kluczowe dla podtrzymania ekologicznego balansu. Takie infrastruktury nie nakładają kontroli, ale kultywują wzajemność i szacunek dla wszystkich bytów.
Ta praca ma swoje źródła w sieciach i połączeniach głębokiego czasu stworzonych w archipelagu egejskim. Tamtejsze wyspy zostały ukształtowane wskutek trzech głównych sił: tektoniki, wulkanizmu i eustatyzmu. Wyspiarska, archipelagowa infrastruktura wytworzyła warunki do powstania sieci. Wyspy mogą wydawać się oddzielone od świata, ale są również przestrzeniami ruchu i relacyjności. Wyspa i wyspiarskość mieszają izolację i połączenia w sposób, poprzez który możemy przemyśleć przeszłość, teraźniejszość i przyszłość sieci. W Sieci zaufania Morze Egejskie, część Morza Śródziemnego, stanowi epicentrum ucieleśniające napięcia i potencjalności naszego połączonego świata. Od swych antycznych początków po obecną dynamikę socjoekonomicznej morze i sieć stały się przestrzenią do wyobrażenia nowych przyszłości, zakorzenionych w mobilności, rozwiązaniach klimatycznych i ekologicznej odnowie.
W pewnym sensie każda wyspa jest w istocie fraktalem szerszej sieci, rozciągniętej od niewielkich i lokalnych pomiędzy kilkoma wyspami do całego archipelagu, a także do nas samych doświadczających i połączonych jak zbiorniki wodne i węzły w Sieci.
Sieć zaufania w sposób poetycki poszukuje zdecentralizowanej przestrzeni dla opowiadania, pamięci i zaufania, zapraszając członków społeczności do dołączenia bez strachu o bycie pod obserwacją. Tutaj infrastruktura powraca do ludzi, priorytetyzuje lokalne narracje i pozwala hiperlokalnym doświadczeniom rezonować globalnie. Sieci zaufania to nomadyczna praca, zawsze w budowie, dostosowująca się do zmiennych miejsc i wzrastająca dzięki wkładowi i udziałowi różnych publiczności.
Zdjęcie: Sieci zaufania, zdjęcie instalacji, 2022 ©Kyriaki Goni. Indywidualna wystawa w 68Art Institute Copenhagen. Foto: Jenny Sundby
Zdjęcie: A Dense, Secret Network of Roots (Athens Data Garden), ołówek na papierze, 110 x 150 cm. Onassis Collection 2020 © Kyriaki Goni
Żeby przemyśleć i redefiniować infrastruktury, które uznają wielość i opór, będąc zaprojektowanymi wokół międzygatunkowej komunikacji, powstała A Way of Resisting (Athens Data Garden) (2020) [Droga oporu (Ateński ogród danych)] 10– multimedialna instalacja składająca się z materiałów wideo, wywiadów, rysunków, rzeczywistości rozszerzonych i wydruków. Wprowadza ona nowy typ infrastruktury dzielonej przez ludzi i rośliny. Centralnym punktem sieci jest roślina endemiczna dla wzgórza Akropolu, znana botanikom od początków XX wieku. Ta infrastruktura zawiera cyfrową pamięć niewielkiej ateńskiej społeczności, która priorytetyzuje minimalne wykorzystanie danych i prywatność w kontraście do monopoli i centralizacji wielkich centrów danych i serwisów w Chmurze.
Cyfrowe dane przechowywane są w DNA rośliny, co sprawia, że ich przetrwanie jest w pełni zależne od życia i zachowania rośliny. W jednej z najczęściej odwiedzanych atrakcji turystycznych świata strategia przetrwania rośliny opiera się na niewidzialności; społeczność jest z kolei zaangażowana w zachowywanie w sekrecie jej lokalizacji. Wprowadzenie i uznanie takiej kruchości stanowi kluczową charakterystykę tej pracy poetyckiej, jako że przetrwanie obydwu ekosystemów – ludzkiego i roślinnego – jest zakorzenione we współzależności i wzajemnej trosce. Społeczność wytworzyła nawet pozbawione słów, polifoniczne skandowanie jako protokół komunikacji z roślinami.
Zdjęcie: A Way of Resisting (Athens Data Garden), kadr video 2020 ©Kyriaki Goni
O ile większość projektu jest fikcyjna, to jego dwa główne komponenty opierają się na elementach faktycznych: istnieniu rośliny i jej zdolności do przechowywania możliwych do odczytu danych cyfrowych w organicznym DNA. Instalacja zawiera wideoesej, który dokumentuje spotkanie ze społecznością, wywiady z botanikiem, który ponownie odkrył roślinę w 2006 roku, biologiem, który skutecznie wgrał dane cyfrowe w DNA w 2014 roku, i innymi badaczami. Pośród nich jest Mel Hogan, która omawia potencjał i implikacje wynikające z wprowadzenia takiej infrastruktury jako alternatywy dla dzisiejszych scentralizowanych systemów.
Poza krytyką monopolistycznej kontroli inherentnej dla centrów danych – praca podkreśla także ich materialność i ogromne wymagania energetyczne. Zwrot w kierunku roślinnego DNA, jako alternatywy, odzwierciedla pilność uznania obecnej infrastruktury centrów danych za na tyle energochłonne i zależne od wody, że są nie do utrzymania w dalszej perspektywie. Jak wspomniano wcześniej, badacze jak Mel Hogan dogłębnie zbadali materialny i ekologiczny wpływ infrastruktur cyfrowych, co stanowi kluczowy kontekst dla tego projektu.
W rzeczy samej, zmiany klimatyczne powinny wymusić rekonfigurację ekosystemów i infrastruktur, co poetycko i pilnie omawia projekt The Mountain Islands Shall Mourn Us Eternally (Dolomites Data Garden) (2022) [Niech górskie wyspy opłakują nas przez wieczność (Ogród danych w Dolomitach)]11. Komputerowo wygenerowane wideo prezentuje symulację pionowej migracji gatunku drzewa na cyfrowym klonie góry Fermeda w Dolominatach, wraz z poszukiwaniem przez nie chłodniejszego klimatu. Ten fenomen podkreśla, że infrastruktura jest nie tylko stworzona przez człowieka, ale zawiera także systemy naturalne, które podtrzymują życie. Tak jak drzewa dostosowują się, aby przetrwać, tak i nasze systemy infrastrukturalne muszą ewoluować, aby wpasowywać się w zmienne rzeczywistości migracji klimatycznych i przetrwania gatunków. Projekt ukazuje ekologiczną adaptację poprzez cyfrową symulację Dolomitów od epoki starożytnej do spekulatywnej przyszłości. Praca eksploruje temat, jak życie roślin stale odpowiadało na zmiany środowiskowe, począwszy od czasów, kiedy Dolomity tworzyły tropikalny archipelag, poprzez tysiąclecia adaptacji, aż do spekulatywnego momentu, gdy rodzime rośliny migrują na wyżej położone tereny w odpowiedzi na wzrost temperatury. Roślina hybryda – łącząca cechy przeszłych i teraźniejszych gatunków – ujawnia się jako narrator, który prowadzi widzów przez transformację krajobrazu. Hybrydowy głos podnosi kluczowe pytania: jak roślina postrzega swoje otoczenie? Jaką wiedzę uzyskuje z informacji środowiskowych i jaką rolę odgrywa jej świadomość w przetrwaniu?
Zdjęcie: The mountain islands shall mourn us eternally (Dolomites Data Garden), kadr video 2022 ©Kyriaki Goni
Roślina hybryda, jako narrator, zaprasza do wzięcia pod uwagę doświadczenia i sprawczości świata nie-ludzkiego. Stawia wyzwanie: kiedy ludzie wytworzyli skomplikowane modele klimatyczne, czy wsłuchali się w przeżyte doświadczenie innych gatunków? Ta praca podważa nasze założenia o dominacji nad naturą i kwestionuje wydajność infrastruktury, która odrzuca inteligencję nie-ludzkiego życia. Hybrydowy narrator ostatecznie służy za metaforę wielogatunkowego oporu, domagając się projektowania infrastruktur wrażliwych i adaptacyjnych jak naturalne systemy, które zamieszkują, takich, które są afektywne i pozwalają na wielość.
Zdjęcie: The mountain islands shall mourn us eternally (Dolomites Data Garden), kadr video 2022 ©Kyriaki Goni
Koncepcja Donny Haraway o „pozostawaniu z kłopotem” i jej prace o „międzygatunkowej sprawiedliwości”12 okazują się kluczowe dla obydwu omówionych prac. Haraway twierdzi, że musimy przyjąć złożoność życia z innymi gatunkami nie tylko w roli opiekunów, ale także współpracowników w dzielonym świecie. Jej praca wzywa do infrastrukturalnego przemyślenia, które rozpoznaje sprawczość nie-ludzkiego życia i współzależność wszystkich bytów. To „pozostawanie z kłopotem” jest etyką troski i odpowiedzialności, która wzywa do projektów infrastrukturalnych odpowiadających na ludzkie i nie-ludzkie potrzeby, rozpoznających wielowymiarowe aspekty przetrwania i oporu w zmieniającym się świecie.
Ta praca stara się pokazać, jak niezachodnie systemy wiedzy dostarczają wartościowego wglądu w projektowanie infrastruktur, który kwestionuje hierarchiczne i ekstraktywne modele powszechne w zachodnich modelach. Zakorzenione w relacyjności, wzajemności i szacunku dla nie-ludzkiej sprawczości, niezachodnie kosmologie pokazują infrastrukturę jako partycypacyjny, cykliczny proces, który szanuje współzależności. Taka perspektywa dotyczy rzek, lasów i gór, rozpoznając ich sprawczość w szerszej sieci życia. Te poglądy przypominają, że infrastruktura nie jest jedynie ludzkim narzędziem: jest siecią relacji z wieloma aktorami.
Zdjęcie: Stożek świetlny przyszłości 2022 ©Kyriaki-Goni. INDEX-Biennale Portugal 2024. Foto: Adriano Ferreira Borges
Przechodząc od sfery wody i ziemi na naszej planecie do bezkresnych przestrzeni kosmicznych, chciałabym skonkludować ten tekst wprowadzając kolejną instalację multimedialną, która eksploruje pojęcie infrastruktur. Stożek świetlny przyszłości (The Future Light Cone) (2022)13składa się z sześciu arrasów, wideo, rysunków i kostki wolframowej. Seria arrasów z marsjańskim krajobrazem zawiera pejzaże wybrane z kolekcji NASA. Tkane powierzchnie uwydatniają krajobraz poprzez uderzającą materialność, zachęcając do refleksji nad tym, jak dokumentacja i dawanie świadectwa mogą kształtować naszą odpowiedzialność za inne światy.
Arrasy podążają za tradycyjnymi praktykami poprzez wykorzystanie dekoracyjnych brzegów tarczy z kolorowymi motywami. Łączą obrazy technologicznych narzędzi – jak kalibratory, kable optyczne i statki kosmiczne – z historycznymi odniesieniami do kolonializmu i technologicznego postępu, w tym zwoje transatlantyckich kabli i koncept „podbijania Zachodu”. Krótkie teksty z szerszego dyskursu eksploracji kosmosu pojawiają się na górnych sekcjach arrasów. Posiadając wiele funkcji, arrasy odnoszą się do historycznych ról jako żagle, przenośne namioty i ocieplające dekoracje symbolizując ludzki ruch i osiadanie przez wieki. W tym samym czasie reprezentują medium dzielenia się wiedzą i historiami poprzez akt plecenia sam w sobie.
Zdjęcie: Stożek świetlny przyszłości 2022 ©Kyriaki-Goni. INDEX-Biennale Portugal 2024. Foto: Adriano Ferreira Borges
W wideo Sygnał z Marsa (Signal from Mars) widać, jak łazik Perseverance ląduje na Marsie 18 lutego 2021 roku w wyostrzeniu zrobionym przez najnowocześniejszą sztuczną inteligencję, wykrywa sygnały równie nieznajome, co enigmatyczne. Ukazany zostaje dźwiękowy krajobraz Marsa – dziwaczny szept marsjańskiego wiatru i nieludzki przekaz zdaje się wymykać wyjaśnieniu. Wideo ukazuje panoramę opustoszałego krajobrazu: poszarpane skały, potężne wydmy i delikatne zarysy czegoś, co mogło kiedyś być korytem rzeki. Subtelne zakłócenia obrazu sugerują, że sygnały dochodzą z czegoś niewidzianego, ukrytego głęboko pod skorupą planety. Tajemnicza transmisja składająca się ze zwietrzałych skał, prastarych minerałów albo pozostałości pradawnego oceanu skrytego pod czerwonym pyłem zawiera w sobie pytania o motywację eksploracji Marsa i możliwość koegzystencji.
Ponownie poruszając wątek materialności infrastruktury, Pozbawieni fizycznych obiektów uczuć (Deprived of Physical Objects of Affection), Wolfram (W) znany powszechniej jako kostka wolframowa [Tungsten cube], czerpie anglojęzyczną nazwę od szwedzkiego terminu „ciężki kamień”. Będący jednym z najgęstszych pierwiastków w układzie okresowym, wolfram ma wyjątkowo szerokie zastosowanie przemysłowe, wliczając panele w reaktorach nuklearnej fuzji, dysze silników rakietowych i inne zaawansowane technologie. Historia jego wydobycia sięga do szesnastowiecznych Niemiec, a obecnie około połowy znanych rud wolframu znajduje się w górach Nanling w południowych Chinach, co świadczy o ich geopolitycznym i ekonomicznym znaczeniu.
Zdjęcie: Stożek świetlny przyszłości 2022 ©Kyriaki-Goni. INDEX-Biennale Portugal 2024. Foto: Adriano Ferreira Borges
Nadzwyczajna gęstość kostki dostarcza wyjątkowe doświadczenie dotykowe, tworząc dobitny kontrast z nienamacalnością cyfrowych walut i wirtualnych produktów – cecha, która doprowadziła do jego popularności wśród cyfrowych inwestorów. W tym kontekście kostka służy zarówno jako reprezentacja swojej „gęstej” materialności, jak i komentarz do szerszych konsekwencji praktyk ekstraktywistycznych, wskazując na fizyczne i środowiskowe koszty związane z technologicznym postępem.
Instalacja składa się również z serii 12 szkiców-notatek, Notatki o eksploracji kosmosu (Notes of Space Exploration), na których eksploracja przestrzeni kosmicznej jest dogłębnie przemyślana jako koncept – system infrastruktur i możliwa przyszłość, podnosząc pytanie o dalszy rozwój.
Stożek świetlny przyszłości (2022) bada dyskurs dotyczący eksploracji kosmosu, szczególnie od 2016 roku, odkąd jest kształtowany przez kolonialne narracje Doliny Krzemowej. Te narracje często ukazują kosmos jako poszerzenie ludzkiego podboju, wzmacniając antropocentryczne ideologie, które priorytetyzują ludzką sprawczość ponad innymi formami istnienia. Jednak takie ramowanie jest coraz częściej krytykowane i powoduje pytania o możliwość pojawienia się języka antykolonialnego, mogącego zmienić mentalność opartą o wydobycie, która dominuje w obecnych dyskusjach. Perspektywa feministyczna dostarcza potencjalnej ścieżki do przemyślenia eksploracji kosmosu dzięki skupieniu na relacyjności i rozpoznaniu sprawczości innej niż ludzka.
Stając w opozycji do tradycyjnej wizji kosmosu jako granicy ludzkiej ekspansji, instalacja proponuje alternatywną perspektywę. Inne światy nie się pokazane jako puste przestrzenie do sterraformowania i wykorzystania, ale jako aktorzy z własnymi systemami wiedzy. Ta wizja podważa okopane narracje antropocentryczne i zachęca do szerszego uznania zróżnicowanych kosmologii poza człowiekiem. Jednocześnie wzrost longtermizmu – promowanego przez technologicznych gigantów popierających kolonizację kosmosu jako rozwiązanie egzystencjalnych kryzysów na Ziemi – łączy się z korporacyjną ekonomią kosmosu. Te procesy wymagają krytycznych pytań o powstające ideologie polityczne kosmosu, w tym ich przecięcie z autorytaryzmem i korporacyjną kontrolą nad planetarnymi przyszłościami.
Obecne przejście globalnego krajobrazu w stronę prawicowego populizmu i autorytaryzmu ma poważne konsekwencje dla infrastruktury. Ideologie nacjonalistyczne starają się scentralizować władzę i stłumić opór, podczas gdy korporacyjne wizje międzyplanetarnej ekspansji – jak Space X lub amerykańskie siły kosmiczne (US Space Force) – projektują te tendencje na kosmos. Korporacyjny i nacjonalistyczny porządek międzyplanetarny wyobraża sobie kosmos nie jako miejsce współistnienia, ale jako pogranicze do zdominowania, dostępne jedynie dla wąskiej elity. Taka wizja intensyfikuje infrastrukturalne nierówności i pozostawia zmarginalizowaną populację Ziemi samą w obliczu eskalujących ryzyk klimatycznych, podczas gdy grupy uprzywilejowane uciekną w stronę „pozaświatowych” przyszłości.
Instalacja głęboko zajmuje się planetarnymi infrastrukturami i krytykuje fizyczne i ideologiczne systemy – rakiety, fabryki, bazy kosmiczne, satelity, sieci danych – podtrzymujące eksplorację kosmosu i jego uwikłanie w korporacyjne i nacjonalistyczne agendy. Te infrastruktury odzwierciedlają te same ekstraktywne i kolonialne praktyki, jakie kształtują ziemskie systemy, co pokazuje współzależność planetarnych i międzyplanetarnych przyszłości.
Stożek świetlny przyszłości wzywa do przemyślenia tych infrastruktur i wspiera systemy kolaboracyjne, relacyjne i ekologicznie odpowiedzialne. Krytyka feministyczna stoi za tą wizją, podkreślając troskę, rozpoznanie nie-ludzkiej agencji i ekologicznej sprawiedliwości. Krytykując longtermizm, praca podkreśla, jak takie ideologie kształtują infrastruktury kosmiczne, często odrzucając sprawiedliwość i równość na rzecz priorytetów korporacyjnych i nacjonalistycznych.
Ostatecznie praca łączy eksplorację kosmosu z szerszymi rozważaniami na temat planetarnych infrastruktur na Ziemi. Sugeruje, że to jak ludzkość tworzy i zarządza swoimi systemami – czy to dominacji, czy współistnienia – odzwierciedla ideologiczny paradygmat kształtujący przyszłość. Poprzez ich krytykę i pokazanie alternatywnej wizji, projekt podkreśla konieczność postrzegania infrastruktury jako narzędzia oporu, sprawiedliwości i globalnej współpracy, zarówno na Ziemi i poza nią.
Konkludując, przyszłość infrastruktury musi być widziana jako praktyka troski – ewoluująca sieć relacji, która szanuje współzależność wszystkich form życia. Ta wizja wymaga radykalnego przemyślenia struktur władzy, skupiając się na zdecentralizowanych, kooperacyjnych i relacyjnych systemach. Odrzucając odgórne modele korporacyjnej kontroli i autorytaryzmu, infrastruktury muszą promować sprawiedliwość, ekologiczną równowagę i inkluzywność. Te infrastruktury będą definiowane nie przez wydajność, ale przez zaufanie, troskę i formowanie więzów, zapewniając, że budowane przyszłości są nie tylko zrównoważone ale także sprawiedliwe i pełne wyobraźni, zakorzenione w dzielonym zaangażowaniu w planetarny dobrostan. Wielkie znaczenie ma to, jak różne punkty widzenia mogą kreować infrastruktury i radykalnie je formować, i jak biorą pod uwagę różne kosmologie i potrzeby. Sztuka i budowanie świata dały mi możliwość i przestrzeń do wyobrażenia sobie alternatywnych infrastruktur i, co najważniejsze, dbania o dialog na ten temat i podtrzymywania go z szeroką publicznością.
Tłumaczenie: Mateusz Myszka
Kyriaki Goni is an Athens born and based artist. Working across disciplines and technologies, she creates expanded, multi-layered installations. She connects the local with the global by critically touching on questions of technology, more specifically on surveillance, distributed networks and infrastructures, ecosystems, human and other than human relations. Her work gets exhibited worldwide in solo and group shows. Recent solo shows were presented at Onassis Cultural Centre, Athens; Aksioma, Ljibjana; Drugo More, Rijeka. Recent group exhibitions include Ars Electronica, 13th Shanghai Biennale, Transmediale2020, 5th Istanbul Design Biennial, Glass Room San Francisco, Melbourne Triennial, etc). She is a Delfina Foundation alumna (2019), and she has received fellowships such as Allianz Kulturstiftung (2021), Niarchos Artworks fellow (2018), etc. Her latest work Data Garden received the Greek state prize INSPIRE2020. Her works are part of private and corporate collections. She is a graduate of the Athens School of Fine Arts with an MA in Digital Arts, before which she had pursued a BA and an MSc in Cultural Anthropology and Developmental Sociology from Leiden University. Further info at kyriakigoni.com
