OFF-Biennale Budapest powstało dziesięć lat temu jako oddolna inicjatywa stanowiąca platformę dla progresywnej, krytycznej współczesnej sztuki. Od 2014 roku OFF-Biennale organizuje regularne wydarzenia artystyczne w formacie biennale, w oparciu o szeroką współpracę lokalnych interesariuszy i międzynarodowych partnerów. Poprzez swoje różnorodne działania OFF-Biennale ma na celu wzmocnienie lokalnej niezależnej sceny artystycznej i debaty publicznej dotyczącej kwestii społecznych, politycznych i środowiskowych, z zamiarem promowania kultury demokracji poprzez sztukę. W klimacie politycznym niesprzyjającym samoorganizacji i aktywizmowi obywatelskiemu i kulturalnemu, OFF-Biennale pozostało jedną z niewielu artystycznych organizacji pozarządowych w Budapeszcie, która nadal aktywnie pracuje nad tworzeniem i utrzymywaniem gruntu dla wolności słowa, wzmacniając niezależność i prefigurując model przejrzystej i autonomicznej instytucji artystycznej, która zyskuje odporność dzięki swoim rozległym sieciom.
Piąta edycja OFF-Biennale odbędzie się w dniach 1 maja – 15 czerwca 2025 r. w Budapeszcie, a następnie w kilku europejskich miastach (Wiedeń, Amsterdam, Limerick, Warszawa) w ramach rozmaitych partnerstw. Partnerstwa te są wzajemne: OFF-Biennale zaprosiło międzynarodowe organizacje i kuratorów do udziału w edycji 2025 w oparciu o swoje ramy tematyczne, co następnie przełoży się na programy partnerów. Jednym z takich partnerstw jest współpraca pomiędzy Fundacją Biennale Warszawa a OFF-Biennale.
Tematem przewodnim piątej edycji OFF-Biennale jest szeroko rozumiane bezpieczeństwo. Jak piszą w tekście zapowiadającym piątą edycję OFF-Biennale kuratorki: „W świecie ciągłych, szybkich i chaotycznych zmian, katastrof ekologicznych, wojen i nieustającej indywidualistycznej konkurencji, gdy większość ludzi desperacko poszukuje poczucia bezpieczeństwa egzystencjalnego, finansowego i społecznego – powab wolności wyblakł. W związku z tym w ciągu ostatnich dwóch dekad pojęcie bezpieczeństwa stało się centralnym elementem głównego nurtu retoryki politycznej i debaty publicznej. Populistyczne ruchy polityczne od dawna bazują na poczuciu niepewności i strachu, generując apokaliptyczne narracje o zbliżających się zagrożeniach i wrogach, przed którymi „my” musimy być chronieni. Coraz częściej przyjmuje się, że bezpieczeństwo jest wykorzystywane jako pretekst do ograniczania praw obywatelskich i praw człowieka, co prowadzi do rozwoju autokracji. Patrząc zza tych narracji, wydaje się, że w wielu przypadkach chodzi głównie o zabezpieczenie władzy i bogactwa w obliczu stale narastających kryzysów lokalnych i globalnych”.
Ważnym elementem programu piątej edycji OFF-Biennale będzie wystawa Granice bezpieczeństwa | Biztonsági határok | Security / Borders, przygotowana przez zespół kuratorski Fundacji Biennale Warszawa. Będzie ona ściśle związana z tematem przewodnim wydarzenia i podejmie wątek bezpieczeństwa, obecny w debacie w kontekście ochrony granic i terytorium, porządku publicznego i polityki wewnętrznej, konfliktów zbrojnych i wojen, infrastruktury krytycznej i zagrożeń cyfrowych, produkcji energii i żywności, ochrony jednostek i komfortu osobistego, rozszerzając go jednocześnie o analizę relacji między bezpieczeństwem a rozwojem technologicznym.
Zwrot w stronę bezpieczeństwa wiąże się z nasileniem rozmaitych zjawisk kryzysowych, w tym napięć i konfliktów geopolitycznych, symptomów katastrofy klimatycznej, niekontrolowanego rozwoju technologii komputerowych, upadku liberalnej demokracji i wzrostu autorytaryzmu. Stało się to szczególnie widoczne w regionie Europy Środkowo-Wschodniej ze względu na wybuch pełnoskalowej wojny w Ukrainie, autorytarne zmiany polityczne na Białorusi, migrację z Ukrainy i Białorusi do Polski. Zbieg tych zjawisk destabilizuje sferę polityczną, gospodarkę, życie społeczne, środowisko, wywołuje strach i poczucie niestabilności. Temat ten ma również swój wymiar polityczny, ideologiczny, propagandowy. Zapewnienie bezpieczeństwa – przed wojną, atakiem terrorystycznym, niekontrolowaną migracją, brakiem surowców energetycznych, inflacją, wirusem, kradzieżą danych – stało się wehikułem politycznym i hasłem propagandowym, wykorzystywanym zwłaszcza przez ruchy skrajne.
Zwrot w stronę bezpieczeństwa ma również związek z rozwojem technologii obliczeniowych, które ulepszają i wzmacniają systemy bezpieczeństwa dzięki rozwiązaniom takim jak kamery i czujniki, systemy rozpoznawania twarzy i monitorowania aktywności cyfrowej, drony i satelity. Technologia stała się również zagrożeniem dla demokracji. Daje narzędzia kontroli obywateli i umożliwia rozprzestrzenianie się dezinformacji. Ale technologia – wykorzystywana jako narzędzie badawcze, dokumentacyjne, śledcze – zapewnia również wgląd w praktyki współczesnej władzy, ułatwia analizę naruszeń prawa i autorytarnych działań przeciwko obywatelom. Myśląc i rozmawiając o bezpieczeństwie, należy pamiętać (robią to artyści, grupy badawcze i śledcze biorące udział w wystawie), że nie jest to „ulica jednokierunkowa”, bezpieczeństwo jednych zwykle oznacza zagrożenie dla innych.
Wystawa Granice bezpieczeństwa | Biztonsági határok | Security / Borders będzie punktem wyjścia do dyskusji na temat tego, gdzie przebiega granica między realnym zagrożeniem a wykorzystywaniem atmosfery zagrożenia do celów ekonomicznych lub politycznych. Tytuł wystawy jest dwuznaczny. Odnosi się zarówno do infrastruktury bezpieczeństwa, jak i określa granicę akceptacji dominujących narracji medialnych i politycznych. Wierząc, że nie musimy żyć w stanie niepewności, wystawa zachęca, byśmy przestali się bać i zaczęli projektować progresywną przyszłość.
